De waarheid is hard

Vraagje

Dons

Hoewel je kunt je afvragen of het de waarheid is als het pijn doet. Het is wel waar dat de waarheid niet leuk kan zijn. Helemaal als je daardoor een kant van jezelf te zien krijgt die je niet leuk vindt. Maar dan is natuurlijk altijd weer de vraag: Moet alles aan een mens leuk zijn. Je kunt ook nog de vraag stellen: Hoe komt het dat je iets aan jezelf niet leuk vindt? Of de vraag: Welk criterium gebruik je om te bepalen of iets niet leuk is? Maar je kunt ook de vragen stellen: Wat is waarheid? en Hoe weet je of het de waarheid is?

⬇ Index

De waarheid

Als het om de waarheid gaat dan hebben we er eigenlijk twee. De waarheid van de fysieke wereld en de waarheid van de sociale wereld. De waarheden van de fysieke wereld zijn zoals ze zijn, daarom heten het ook feiten.

Fysiek

Een kilogram lood is niet zwaarder dan een kilogram veren, alleen maar kleiner van omvang. De zwaartekracht werkt in de richting van de aardkern en licht heeft een constante snelheid afhankelijk van het medium waarin het zich verplaatst. Je kunt de richting van de zwaartekracht niet veranderen. Je kunt een kilogram lood niet zwaarder maken dan een kilogram veren. Je kunt licht niet sneller laten bewegen in een bepaald medium, zoals je een auto sneller kunt laten rijden door meer gas te geven.

Maar de sociale waarheid bestaat eigenlijk niet. Niet omdat ik zeg dat zwart slecht is, is zwart slecht. Niet omdat de president van Rusland zegt dat Russen beter zijn dan Duitsers, zijn Russen beter. Niet omdat Griekse ambtenaren liegen over hun financiën zijn alle Grieken leugenaars. Niet omdat een paar Islamieten geloven dat Allah hun vraagt om geweld te gebruiken, geloven alle Islamieten dat Allah hun niet gevraagd heeft om meelevend te zijn met armen. Niet omdat ik zeg dat mijn buurman een dief is, is hij dief en moet dus veroordeeld worden en opgesloten. Voor de sociale waarheid heb je meer nodig dan mijn woord of het woord van iemand die meent dat we hem moeten vertrouwen. Eigenlijk net als voor de fysieke waarheid.

⬇ Index

De ervaring

Toch doen we vaak net alsof de uitspraken van anderen over ons de waarheid zijn en dus pijn moeten doen. Hoewel ze alleen maar pijn doen, omdat we vinden dat wat anderen zeggen meer waarheid bevat dan wat wij over onszelf weten. Terwijl we eigenlijk bij de uitspraken van anderen dezelfde houding zouden moeten aannemen als bij het onderzoeken van de fysieke waarheid. We zouden uitspraken van anderen moeten onderzoeken en pas als er bewijs is dat de uitspraak bevestigt, kun je spreken van waarheid. Maar dat levert natuurlijk wel een probleem op. Als je iedere uitspraak die anderen doen onderzoekt, dan heb je veel meer tijd nodig. Dan is het niet meer voldoende om het uitgangspunt aan te nemen dat iedereen eerlijke en betrouwbare uitspraken doet. Dan moet je het uitgangspunt aannemen dat uitspraken pas te vertrouwen zijn als ze zijn onderzocht. Dat betekent een onderzoekende houding aannemen ten opzichte van uitspraken, dat betekent vragen stellen als:

‘Hoe weet je dat?’

‘Waar baseer je dat op?’

'Wanneer is dat dan gebeurd?’

‘Wie waren er bij?’

‘Wat is je criterium?’

‘Wat wil je daarmee bereiken?’

‘Wat was de situatie?’

‘Wat waren de gevolgen?’

‘Hoe heeft dat kunnen gebeuren?’

‘Weet je waarom de ander het deed?’

‘Wat is het nut van deze uitspraak?’

‘Hoevaak is het gebeurd?’

Het lijkt wel een beetje op die vragen van Socrates:

‘Is het de waarheid die je me gaat vertellen?’

‘Is het nuttig wat je me wilt vertellen?’

‘Is het verhaal dat je me gaat vertellen positief?’

Hoewel het doel van deze vragen van Socrates het creëren van een plezierige omgeving voor Socrates was. Maar Socrates stelde vaker vragen om achter de waarheid van iemands antwoorden te komen. Uitgaande van het feit dat er een bepaalde gedachte achter de uitspraak zat, die Socrates nog niet kende. Socrates was dus altijd opzoek naar de waarheid, ook al kon je die volgens hem dan nooit voor honderd procent kennen omdat er altijd wel een nieuwe vraag te stellen was.

⬇ Index

Doel

Het doel van het onderzoeken van iemands uitspraken is bepalen of de uitspraken de waarheid van de situatie benaderen. Want als iemand al niet weet wie er bij waren of moet vertellen dat hij het van horen zeggen heeft, hoe je kun je er dan vanuit gaan dat hij de waarheid vertelt. Zeker in de wetenschap dat het menselijke brein een geheugen heeft dat actief zijn herinneringen maakt. Het slaat dus alleen de hoofdpunten op en de verhaallijn produceert het zelf, afhankelijk van hoe het denkt dat de hoofdpunten verbonden waren. Maar dat betekent automatisch dat de sociale waarheid gefabriceerd is en niet feitelijk. Vandaar ook dat getuigen in een strafzaak zo lastig zijn. Je kunt hun geheugen niet vertrouwen. Dus waarom zou je altijd moeten geloven wat anderen over je zeggen, zeker als ze er zelf niet bij waren. Hoe hard kan die waarheid dan zijn, als ze zo zacht als boter in ons geheugen is opgeslagen?