Een tweede opleidingsprobleem

Inleiding

Zo geweldig als formeel opleiden is als het gaat om efficiënt grote groepen mensen op de hoogte brengen van de laatste stand van zaken, zo geweldig is ook het probleem dat het veroorzaakt. Opleiden vermindert namelijk creativiteit. Door de gebruikte techniek van klassikaal lesgeven met één leerkracht creëer je namelijk conformisme en conformisten. Mensen durven niet meer vrij van het opleidingssysteem zich te ontwikkelen, maar geloven dat ze alleen nog via het systeem zich kunnen ontwikkelen.

Conformisme

Een opleidingssysteem dat conformisten creëert heeft voor- en nadelen. Het voordeel is dat iedereen dezelfde taal spreekt. Als ik het heb over ulna als arts, dan hoef ik niet bang te zijn dat een andere arts denkt dat hij uitgescholden wordt. Als ik als opticiën mijn leverancier opbel en vraag om een bepaald type veer, dan hoef ik niet bang te zijn dat hij mij een zak met vogelveren of springveren opstuurt. Conformisme heeft dus zo zijn voordelen.

Het heeft echter ook nadelen. Zo leert het de meeste mensen om niet na te denken over vernieuwing of verbetering. Men heeft tenslotte geleerd hoe het hoort en dat is met veel blijk van expertise en drama overgedragen door de leerkracht of trainer. Daarbij heeft men ook geleerd dat afwijken van de gestelde lijn leidt tot mislukken in het schoolsysteem. Mensen die hun eigen woorden bedenken voor begrippen in een bepaald vakgebied worden voortdurend afgestraft met onvoldoendes en negatieve reacties van leerkrachten en trainers. Zelfs als je zou kunnen stellen dat het nieuwe woord het begrip beter beschrijft dan het bestaande woord. Neem bijvoorbeeld deontologie, waarom niet gewoon plichtenleer genoemd. Of wat te zeggen van curriculum vitae, waarom heet dat niet gewoon levenservaring.

Je kunt dus wel stellen dat het onderwijs een lichte neiging tot dictatoriaal technocratisch gedrag heeft. Alleen de top van de pyramide kan beslissen wat er door de lerende geleerd en gereproduceerd mag worden. Het nadeel hiervan is dus dat mensen gaan afwachten tot het onderwijssysteem zegt dat er verandert mag worden.

Afwachtenheid

Conformisme leidt dus tot een afwachtende houding. In onze huidige maatschappij is dat niet de grootste ramp, want we zijn behoorlijk veilig. De mensheid heeft zich in de loop van zijn bestaan opgwerkt van slachtoffer tot dader in de voedselpyramide. We zijn alleen nog na onze dood voedsel voor de bacteriën die we ons hele leven al met ons meedragen in onze dikke darm en endeldarm.

Maar die afwachtende houding, waarbij we vooral denken dat de expert het

goed met ons voorheeft, heeft ook nadelen. Zo duurt het eeuwen voordat we problemen oplossen als kanker en aids. Vaak wordt gezegd dat dat te maken heeft met de financiering van onderzoek en de ethiek van onderzoek bij en aan mensen. Maar het heeft vooral te maken met het feit dat maar een kleine groepje mensen hun ideeën durven te geven die mogelijk tot een oplossing kunnen leiden. Want als je bijvoorbeeld kijkt naar hoe snel de ontwikkelingen gaan op het gebied van de elektronica, in 1954 werd de eerste transistor gemaakt en nu bijna zestig jaar later werken we met IC’s met miljarden transistoren samen op een vierkante centimeter. Waarom kan dat wel op het gebied van de elektronica maar niet op het gebied van de medische wetenschappen? Terwijl die elektronica zo langzamerhand in ieder instrument dat in de medische wetenschappen wordt gebruikt wordt toegepast zonder al die zware ethische eisen voor goedkeuring.

Oplossing

Hoe kunnen we dat onderwijzen van conformisme doorbreken? Een paar stappen zijn eigenlijk

al gemaakt. Bijvoorbeeld het leermodel waarbij uitgegaan wordt van het feit dat mensen zelf hun kennis creëren op basis van de informatie die ze krijgen. Als je dat proces versterkt, dan krijg je vanzelf meer creativiteit en minder conformisme.

Verder zou er meer duidelijkheid moeten komen over het waarom van bepaalde conformistische onderdelen. Zo is er bijvoorbeeld niets op tegen om iedereen hetzelfde jargon te leren. Maar is er wel iets op tegen om mensen voor afwijkende ideeën te bestraffen die verder gaan dan de standaard manier van denken.

Je zou bijvoorbeeld ook uren per week kunnen invoeren waarin studenten en leerlingen op basis van de kennis die ze de afgelopen week hebben verworven hun creativiteit mogen laten gaan. In plaats van reproductie, productie van nieuwe kennis. Een soort vrije brainstorm zonder de voortdurende kritische blik van de leerkracht.

Het is misschien ook wel een idee om meer leerkrachten voor een klas te zetten, misschien moet de klas dan wel groter zijn, maar het is voor twee mensen nu eenmaal makkelijker om nieuwe ideeën te herkennen. Zeker als je niet de hele tijd bezig hoeft te zijn met orde handhaving.

Zo zijn er nog veel meer oplossingen te bedenken en reeds bedacht. Denk aan de Vrije School, Reggio Emilia, of Montessori scholen.