Hebben wij keuzes

Keuzes

Keuze

Natuurlijk heeft ieder mens keuzes, de vraag is echter in welke mate wij de vrijheid hebben om die keuzes ook werkelijk te maken. Ik kan er tenslotte ook niet voor kiezen om voor altijd te stoppen met ademhalen. Dan moet ik toch echt hulpmiddelen gebruiken die mijn keuze definitief maken. De vraag is dus maar of onze keuze ruimte echt zo groot is als ons vaak voorgehouden wordt. Is het namelijk wel een keuze op de rand van het faillissement staand om een opdracht van een sociaal onwenselijke opdrachtgever af te wijzen. Is het wel een keuze kiezen tussen failliet gaan of iets doen wat je onwenselijk vindt.

☑ Index

Kiezen

De mens heeft veel keuzes en moet veel kiezen in zijn leven. Veel van de keuzes die mensen maken blijken helemaal niet zo moeilijk. Moet ik kiezen voor koffie of thee als ik opsta. Kies ik voor de fiets of de auto als ik groot afval moet wegbrengen. Kies ik voor bruin- of volkorenbrood. Kies ik een blauw of wit overhemd bij die bruine of grijze broek. Zo kun je een lange lijst van keuzes opsommen, die mensen zien als keuzes. Maar daar staat een evenlange lijst van zaken tegenover waarin de mens geen keuze heeft. Zo kan ik er niet voor kiezen of ik wil ademhalen of

Kiezen

niet. Ik kan niet kiezen wat het geslacht is van mijn kinderen. Ik kan niet kiezen of ik mens ben of niet. Ik kan niet kiezen of ik gezond blijf of ziek wordt.

☑ Index

Derde optie

Maar naast die twee lijsten van “wel een keuze” en “geen keuze” heb je een lijst die lijkt te behoren tot de lijst van “wel een keuze” maar behoort tot de lijst “geen keuze”. Zo heb ik bijvoorbeeld geen keuze om mijn baan op te zeggen, als dat betekent dat ik met mijn familie op straat kom te staan. Ik heb bijvoorbeeld ook niet de keuze om geen belasting te betalen, als ik tenminste niet in de gevangenis wil komen. Zo kan ik er bijvoorbeeld ook niet voor kiezen om geen medicijnen te slikken als ik AIDS heb, tenminste als ik wil blijven leven. Je zou dus kunnen stellen dat dit geen keuzes zijn. Of je zou kunnen stellen dat er oppervlakkige keuzes zijn:

“Welk merk mobiele telefoon zal ik kiezen?”

en fundamentele keuzes:

“Wil ik leven of sterven?”

en schijnbare keuzes:

“Ga ik met mijn partner naar de supermarkt of blijf ik achter de computer zitten?”

en geen keuzes:

“Als ik deze boch te snel neem krijg ik een ongeluk en kan ik sterven?”

☑ Index

Menselijke keuzes

Toch zitten er ook tussen de oppervlakkige keuzes exemplaren die eigenlijk geen keuze zijn. Zo kan ik ervoor kiezen om mijn vrienden niet te helpen als ze daar om vragen. Maar dan weet ik dat ik het gevaar loop dat ze mij in de toekomst niet zullen helpen. Is dat wel een keuze te noemen? Als je weet dat je huidige keuze gevolgen heeft voor toekomstige uitkomsten, heb je dan wel een keuze. Zoals iemand niet al te snel tegen een werkgever in opstand zal komen als hij weet dat hem zijn baan kan kosten, terwijl hij net een nieuw huis heeft gekocht. Dan kan een werkgever nog zo hard roepen:

“Ik sta open voor kritiek!”

De kans dat hij kritiek krijgt als vlak daarvoor een werknemer is ontslagen die op alles kritiek had is erg klein. Hoe hard een werkgever dan ook zijn best doet, de hoeveelheid kritiek die hij krijgt zal minimaal zijn en uitermate onbelangrijk.

Gezonde keuze

Mensen hebben in sociale situaties dan ook vaak niet echt een keuze. Vaak omdat vanuit de eigen cultuur een bepaalde reactie verwacht wordt. Of omdat vanuit de persoonlijke omgeving verwacht wordt dat iemand een verantwoordelijke keuze maakt. Daarnaast is er ook vaak een afhankelijkheidsrelatie die bij een afwijkende keuze verbroken dreigt te worden.

☑ Index

Overtredingen

Het overtreden van de culturele verwachtingen heeft vaak de minste gevolgen. Het leidt misschien tot een roep als onbeschoft of ongemanierd. Maar relaties blijven vaak nog wel behouden. Je mag dus iemand geen hand geven en dan ben je gewoon onbeleefd of onoplettend. Maar je ontslag nemen, omdat je niet voor een vervuilende werkgever wilt werken en je familie dakloos maken mag niet. Dat mag weer alleen als je geen vrouw en kinderen hebt, ook al hoort het volgens je cultuur dat je niet zonder werk mag zitten. Zo zijn er nog wel wat meer menselijke keuzes die eigenlijk geen keuze zijn, omdat ze bijvoorbeeld cultureel ingegeven zijn of omdat we geleerd hebben dat ze onverantwoordelijk zijn:

“Een goede relatie opbouwen met je buren.”

“Je werk niet belangrijker maken dan je privé leven.”

“Betalen om te reizen met het openbaar vervoer.”

“Je partner het gevoel geven dat hij of zij het belangrijkste is in je leven.”

“Netjes op je beurt wachten in de winkel bij de kassa.”

Zo kent iedereen nog wel een paar keuzes die eigenlijk geen keuzes zijn, omdat de consequenties van het overtreden ervan groter zijn, dan de voordelen van het overtreden.