Heusden gemeente Heusden

Algemene informatie

Heusden is een gerestaureerde vestingstad in de Nederlandse gemeente Heusden, gelegen aan de Bergsche Maas. Het telt ongeveer 1500 inwoners (2007). In 1968 is begonnen met het in oude stijl restaureren van de vestingstad Heusden. Dit grootscheepse restauratieproject loopt al veertig jaar. In deze tijd is veel bereikt, maar de restauratie gaat nog altijd door. Heusden is de hoofdstad van het Land van Heusden. Dichtstbijzijnde steden zijn Waalwijk ten zuidwesten van Heusden en 's-Hertogenbosch in het oosten.

Toponymie

De naam Heusden betekent mogelijk huis in de duinen en heeft vermoedelijk betrekking op een kasteel dat de (toenmalige) Maas beheerste en dat op een rivierduin gelegen was.

Wapen

Het wapen van Heusden bevat een houten rad met zes spaken. De betekenis hiervan is niet geheel duidelijk. Een legende beweert dat de Engelse koningsdochter Sophia door de heer van Heusden zou zijn geschaakt. Dienaren van de koning werden op pad gestuurd om haar terug te halen en vonden haar, zittend achter een spinnewiel. Dit verhaal is alleen daarom al onwaarschijnlijk omdat het speelt in een tijd dat het spinnewiel nog niet was uitgevonden.

Waarschijnlijker is de uitleg dat het rad verwijst naar Catharina van Alexandrië, patroonheilige van de stad.

Geschiedenis

De eerste vermelding van Heusden was van 722, als Hunsata Super fluvium Mosam. In 839 zou het stadje door de Noormannen verwoest zijn. Vermoedelijk ging het hierbij niet om de stad Heusden zoals we die tegenwoordig kennen: die is van later datum. Het zou om een plaats kunnen gaan die overeenkomt met het huidige Oudheusden, dat aan de toenmalige loop van de Maas was gelegen.

Een mottekasteel, het Kasteel Heusden, dateert uit de 12e eeuw. Het is in de buurt van dit kasteel dat het huidige stadje zich ontwikkelde. Al in het jaar 1210 wordt van een kerk te Heusden melding gemaakt. Heusden lag op de strategische grens tussen Brabant, Graafschap Holland en Gelre, terwijl ook het Graafschap Kleef er aanvankelijk rechten bezat. De politieke situatie is ook niet altijd duidelijk. Zo werd Heusden in 1279 ingenomen door hertog Jan I van Brabant en dit wordt als het begin van de Brabantse invloed beschouwd, hoewel er al eerder schermutselingen waren tussen de drie machtsblokken.

Het is niet duidelijk wanneer de plaats stadsrechten kreeg. Diverse bronnen vermelden jaren als 1231, tussen 1290 en 1296, en 1318. De Brabanders versterkten de stad met een muur, maar in 1357 werd het Land van Heusden verkocht aan het Graafschap Holland en werd dus Hollands. De reden van de verkoop lag in het feit dat de Graaf van Holland partij zou kiezen voor de Brabantse kandidaat in een opvolgingskwestie.

De middeleeuwse ommuring kende vier stadspoorten: de Wijkse poort, de Bossche poort, de Oudheusdense poort en de Veerpoort. Toen de ommuring werd gesloopt ten behoefte van de aarden vestingwerken verdween de Bossche Poort en werd de Herptse Poort gebouwd en de Wijkse Poort werd verplaatst

In 1569 werd de stad door de Spanjaarden verwoest. Meerdere keren werd de stad getroffen door de pest. Tijdens de grote brand in 1572 werd bijna de hele stad in de as gelegd. Van het prachtige stadhuis was niets meer over. In 1680 vond de verwoesting van het kasteel door blikseminslag plaats.

Jacob Kemp ontwierp aan het einde van de 16e eeuw een moderne omwalling volgens Oud Nederlands vestingstelsel. Later werd deze uitgebreid tot de huidige vorm. De Graaf de Mirabeau wees op de patriottische gezindheid van Heusden en nam het stadje op in zijn aanvalsplan. Ook Cornelis Rudolphus Theodorus Krayenhoff zou in 1794 via Heusden optrekken.

De laatste tragische gebeurtenis vond plaats tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog. Terwijl de geallieerden oprukten, zochten de Duitsers hun heil achter een nieuwe linie (de Bergse Maas). Zij lieten de hoogste punten in de vesting, het stadhuis en twee kerktorens, opblazen. Dit deden de Duitsers ook elders, teneinde de oprukkende geallieerden te beletten hoge gebouwen als uitkijkposten te gebruiken.

Het Heusdense stadhuis werd algemeen gezien als het mooiste stadhuis van heel Nederland. Tijdens de geallieerde beschietingen hielden vele Heusdenaren zich schuil in de grote kelder van het stadhuis. Een deel ervan verbleef in de kelder tijdens de onaangekondigde opblazing. In de nacht van 4 op 5 november 1944 werd de toren van het stadhuis opgeblazen, maar het hele stadhuis stortte in en 134 mannen, vrouwen en kinderen kwamen om. Destijds was dit tien procent van de totale bevolking. Nog geen vier uur later reden de Schotse tanks en Poolse divisies Heusden binnen. De daders van de aanslag werden nooit gevonden, en Heusden verloor een deel van zijn inwoners en een historisch bouwwerk.