Iedereen wordt geacht de wet te kennen

Inleiding

Het algemeen rechtsbeginsel «nemo censetur ignorare legem» (Latijn), iedereen wordt verondersteld de wet te kennen behoort tot ons positief recht. Dit beginsel dient evenwel genuanceerd in die zin dat dit principe niet inhoudt dat alle burgers alle wetten dienen te kennen, maar betekent wel dat de burger de wet dient te kennen die op hem van toepassing is in de omstandigheden waarin hij zich bevindt.

Aantal regelingen

Uit onderzoek van het Nederlands Juristenblad blijkt dat op 1 december 2003:

  • 1790 wetten
  • 2680 algemene maatregelen van bestuur (amvb's)
  • 7664 ministeriële regelingen

van kracht waren

Aantal artikelen

In totaal gaat het om 138.764 wettelijke bepalingen:

  • 46.472 wetsartikelen
  • 35.695 artikelen in amvb's
  • 56.597 artikelen in ministeriële regelingen

Een wet telt gemiddeld 26 bepalingen, een amvb 13 en een ministeriële regeling ruim 7. Wie zou het overzicht niet verliezen? Naast deze regels op rijksniveau heeft de burger ook te maken met

  • Beleidsregels
  • Internationale verdragen
  • Europese regels
  • Regels van zelfstandige bestuursorganen (zbo’s)
  • Waterschappen
  • Gemeenten
  • Provincies.

Oude wetten

Sommige wetten zijn al heel oud. Kent u bijvoorbeeld de Zuiderzeesteunwet 1925 uit uw hoofd? Of wist u dat u volgens de Absintwet 1909 geen absint (een alcoholische drank) mag invoeren of verkopen, op straffe van 6 maanden hechtenis? Nee? U wordt wel geacht ze te kennen.

Vereenvoudiging van regels

De grote hoeveelheid regels wordt al langer als een probleem gezien. De overheid is druk bezig met het vereenvoudigen van regels: het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu wil de komende jaren 100 regels schrappen terwijl Economische Zaken zich richt op administratieve lastenvermindering voor ondernemers.

Grondwet de basis

In Nederland vormt de Grondwet (Gw) de basis, hierin zijn de zogenaamde grondrechten vast gelegd. De rechten die als ‘rechten van de mens’ zijn te beschouwen worden aangemerkt als grondrechten indien zij als gepositiveerde rechten zijn opgenomen in een constitutie (Grondwet) of in een verdrag (Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM)).

Indeling grondrechten

Grondrechten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, een indeling is die tussen de klassieke en sociale grondrechten.

Klassieke of liberale grondrechten zijn rechten die rechtstreeks bij de rechter kunnen worden ingeroepen. Ze zijn te beschouwen als waarborgnormen (bijvoorbeeld art. 1, 5, 6, 7, 10 Gw). die de burger een staatsvrije sfeer moeten garanderen.

Sociale grondrechten, worden veelal nader onderscheiding in sociale, economische en culturele rechten.Zij behoeven in het algemeen eerst een nadere invulling door de wetgever; zij zijn als instructienormen te beschouwen (bijvoorbeeld art. 18, 19, 21 Gw).

Inbreuk op grondrechten

Wie nu in de veronderstelling is dat deze grondrechten vast verankerd zitten in de Grondwet en dat hierop geen inbreuk gemaakt kan worden, komt er echter bedrogen uit. Als voorbeeld kan dienen de het feit dat de aanslagen van 11 september 2001 ook hun sporen hebben nagelaten in onze Grondwet. Voor de Nederlandse samenleving alsmede regering en parlement is voorkoming en bestrijding van criminaliteit in het algemeen en van terroristische aanslagen in het bijzonder zo belangrijk geworden dat de wetgever diverse grondrechten veel meer is gaan beperken dan vele jaren het geval is geweest.

Een voorbeeld van een recente inbreuk

Het recht op privacy biedt de burger minder bescherming dan voorheen : er worden veiligheidsrisicogebieden aangewezen, waar een ieder kan worden gefouilleerd, ongeacht verdenking van enig strafbaar feit, terwijl de vrijheid van beweging wordt beperkt nu diverse overheden in ruime mate gegevens over burgers verzamelen en registreren.

Conclusie

Het heeft eeuwen geduurd voordat de grondrechten zijn vastgelegd in een grondwet of verdrag, maar daarmee is de verdere ontwikkeling ervan niet tot een einde gekomen.