Is wat Wikileaks doet rechtmatig

Inleiding

Wikileaks is in 2006 ontstaan als anonieme non-profit klokkenluidersorganisatie. Het doel was en is nog steeds het openbaren van niet-openbare overheidsbronnen. Nou is de vraag of dit zomaar mag. Mag er vooraf censuur worden opgelegd tegen het onthullen van beschermde overheidsdocumenten en wat zijn de voor- en nadelen van de toenemende transparantie in het overheidssysteem?

Grondslagen van onze rechtsstaat

Allereerst zijn er enkele grondrechten te noemen die het handelen van Wikileaks ondersteunen. Allereerst is er de vrijheid van drukpers, vervat in artikel 7 van de Grondwet. Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren. Oftewel een verbod op censuur. Dit is een noodzakelijke uitwerking van het beginsel van vrijheid van meningsuiting.

De werking van verdragen

Dan zijn er nog de verdragen, gesloten tussen de Europese lidstaten. Het verdient aandacht dat de inhoud van deze verdragen van een hogere orde zijn dan de grondwet en onze andere formele wetten. Artikel 93 en 94 van de Grondwet bepalen dat een verdrag die een ieder verbindend is (bedoeld om de overheid en burgers te binden) directe werking in ons land heeft. Voorbeelden zijn het EVRM (Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens) en het IVBPR (Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten). In artikel 10 EVRM en artikel 19 IVBPR staat de vrijheid van meningsuiting opgenomen. Dit betekent dat deze beginselen, ondanks al opgenomen in de grondwet, direct doorwerken in ons nationale rechtsstelsel.

Strafbepaling

Er is ook een artikel in het wetboek van strafrecht die tegen Wikileaks pleit. Dit is artikel 98. Het gaat hier om misdrijven tegen de staat gericht. Dit artikel zegt dat als men opzettelijk inlichtingen waarvan de geheimhouding door het belang van de staat of van zijn bondgenoten wordt geboden, verstrekt of ter beschikking stelt van een tot kennisneming daarvan niet gerechtigd persoon of lichaam, wordt, indien hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat het een zodanige inlichting, een zodanig voorwerp of zodanige gegevens betreft, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie (€76.000,=). Het begrip opzet in dit artikel betekent: de aanmerkelijke kans aanvaarden dat de inlichtingen een zodanig voorwerp of zodanige gegevens bevatten. In het geval van Wikileaks geldt waarschijnlijk ook artikel 98a Strafrecht, de zogenoemde spionage. Het verstrekken (het aanbieden of kwijtraken) aan een buitenlandse mogendheid oftewel het met opzet geheime informatie ter beschikking stellen staat maximaal vijftien jaren gevangenisstraf op.

Uitwerking van de eerder genoemde beginselen

Artikel 98 en 98a Strafrecht kunnen niet worden getoetst aan de grondwet en de algemene rechtsbeginselen, dit staat in artikel 120 Grondwet en blijkt uit het Harmonisatiewet arrest. Zoals echter eerder genoemd werken de verdragen direct door in ons Nederlandse recht en kun je je als partij dus beroepen op die artikelen.

Wanneer wordt iets als staatsgeheim beschouwd, het klimaat van openbaarmaking

In artikel 110 Grondwet staat dat de overheid openbaarheid betracht. Wij hebben in Nederland de WOB, de Wet Openbaarheid van Bestuur. In deze wet zijn weigeringsgronden opgenomen, en hier wordt veelvuldig gebruik van gemaakt door de overheid. Wij zijn ook het enige land met absolute weigeringsgronden, dus zonder in de afweging van individuele belangen te treden, maar met een beroep op een “hoger” belang. De uitwerking is dat er geen overheidscultuur van openbaarheid is. Maar je het bij de overheid “uit de handen” moet komen trekken.

Conclusie

Het belangrijkste te noemen voordeel van Wikileaks is de transparantie, er is meer controle op de overheid en deze neemt eerder haar verantwoordelijkheid. Bovendien is het goed voor de democratie (denk aan de Arabische Lente). Ook is voor een verandering van een overheidshouding een cultuurschok vereist. Nadelen zijn echter dat Wikileaks het terrorisme aanwakkert en de diplomatie verstoort. Soms kan iets namelijk beter binnenskamers worden opgelost ter bescherming van de burgers. Het grootste nadeel zit hem echter in de verplaatsing van onderhandelingen, er ontstaat nu waarschijnlijk door Wikileaks langzamerhand een schijnopenbaarheid. Oftewel de overheid zal er alles aan doen om haar absolute weigeringsgronden te behouden. De openbaarheidsoorlog wordt nu uitgevochten. Ik weet niet of het nodig is om te lekken, er zullen toch altijd geheimen blijven. De vraag is wie er iets aan heeft, het is in ieder geval duidelijk dat er burgerbelangen op het spel staan en die dienen gerespecteerd te worden.