Leren Denken

Inleiding

Is dit iets wat wij automatisch kunnen of moeten we dit leren: Leren denken. In beginsel kunnen mensen van zichzelf heel goed denken , als dat niet zo was dan zouden we het eerste jaar van ons leven niet overleven. We zouden waarschijnlijk ergens halverwege stikken in twee vingers die we in onze neus staken, omdat het zo lekker aanvoelde. Maar dat is natuurlijk simpel oorzaak gevolg denken. Je zou het ook actie reactie denken kunnen noemen. Of zoals dat zo mooi in het Engels heet: What goes up must come down.

Denken

Maar wat is denken nu eigenlijk precies. In zijn meest simpele vorm is denken eigenlijk het vermogen om van je ervaringen te leren. In die zin kunnen dus alle levende wezens denken. Want de meeste levende wezens leren dat je uit de buurt van hitte moet blijven als je geen pijn wilt lijden. Dat je geen dingen meer moet eten waar je ziek van wordt. Als je een prooi wilt vangen dan moet je harder

rennen of een groter web bouwen. Denken is dus vooral een vorm van het bij elkaar brengen van gebeurtenissen uit verleden en toekomst. Daarvoor heb je een geheugen nodig waarin je ervaringen opgeslagen worden en brein deel dat een oordeel vormt over de kwaliteit van de ervaringen. Waarna dat oordeel opgeslagen wordt samen met de opdracht uit de buurt blijven of jagen op. Maar geldt deze vorm van denken ook bijvoorbeeld voor wiskunde wat niet echt een relatie met de werkelijkheid lijkt te hebben. In zekere zin wel, want wiskunde is eigenlijk niet veel meer dan een in symbolen omgezette werkelijkheid. Zo zou je de plus in wiskunde kunnen zien als een positief oordeel over de kwaliteit van de tweede waarde. Ik heb iets en daar tel ik iets bij op, omdat ik dat tweede iets positief beoordeel. Waarbij twee meer is dan één en dus positiever is.

Als denken zo eenvoudig is:

Ervaring één plus Ervaring twee plus Een oordeel over Ervaring één plus Een oordeel over Ervaring twee is Een beslissing over een toekomstige handeling

Waarom hebben we er dan zoveel moeite mee? Is dat misschien omdat we tegenwoordig niet meer in zo’n eenvoudige wereld leven waarin onze ervaringen losse gebeurtenissen zijn, maar onze ervaringen wel zo behandelen.

Ervaringen complexiteit

Als het om menselijke ervaringen gaat dan is de complexiteit veel groter dan 1 + 1 = 2. Onze ervaringen gaan veel meer de richting uit van wiskundige formules met twee of meer onbekenden en een paar constanten. Wij hebben geen ervaringen meer in de orde van 1 + 1 = 2, maar eerder (1 + x) * (2y + 3) = z. Maar we doen nog wel net alsof onze ervaringen simpel als 1 + 1 = 2 zijn.

De Islam brengt extremisten voort uit op werelddominantie, dus alle Islamieten zijn uit op werelddominantie. Iedereen opgegroeid in de Judea Christelijke traditie is vergevingsgezind en moet dus beschermd worden tegen de Islam.

Mijn baas wil zo snel mogelijk rijk worden, daarom betaalt hij mij zo min mogelijk. Maar omdat ik voor weinig geld niet hard ga werken, moet mijn baas me maar meer betalen als hij snel rijk wil worden.

Zat het leven maar zo eenvoudig in elkaar, dan hoefde je niet zo diep na te denken en kon je veel meer genieten van al het leuks dat er te doen is.

In de meeste gevallen gaan onze ervaringen veel meer de kant op van:

Mijn baas wil snel rijk worden met zijn bedrijf en het product dat wij voor hem verkopen. Maar om zijn bedrijf te mogen voeren moet hij voldoen aan allerlei wettelijke eisen en de afspraken met de vakbond, vastgelegd in de cao, nakomen. Ons product moet voldoen aan de eisen van onze klanten. Waarbij onze baas ook maar een mens is met gevoelens die beïnvloed worden door:

het succes van zijn bedrijf,
hoe goed het bij hem thuis loopt,
hoe wij, zijn werknemers, ons best doen,
hoe zeker hij is van onze leveranciers,
hoe veel het kost om onze producten te produceren,
hoe goed hij is in het omgaan met ons zijn werknemers,
hoe zeker hij is van zijn klanten,
hoe goed de bank wil meewerken.
Enzovoort, enz., etcetera, etc.

In zo’n complexe ervaringssituatie is het natuurlijk niet zinnig om simpelweg te denken vanuit het principe 1 + 1 = 2. Want dan ga je voorbij aan allerlei factoren die van invloed zijn op de ervaring die je hebt. Dat vraagt om een manier van denken die beter inschat welke factoren in welke mate invloed uitoefenen op onze ervaringen. Maar dat betekent ook dat je er voortdurend voor uit moet kijken dat je niet allerlei factoren over het hoofd ziet als je probeert een oordeel te vormen op basis waarvan je gedrag voor de toekomst kunt vaststellen.

Leren denken

Als onze ervaringen complexer zijn dan 1 + 1 = 2, dan betekent leren denken eigenlijk dat je leert om de complexiteit van de werkelijkheid te zien. Waarbij je leert om de onderdelen van de complexe werkelijkheid te beoordelen. Waarna je op basis van een oordeel over de verschillende onderdelen van de complexe werkelijkheid tot een beslissing komt over wat je toekomstige gedrag is in het kader van wat je wilt bereiken.

Om de complexiteit van de werkelijkheid te zien moet je de kans krijgen om je observatie- en beoordelingsvermogen te ontwikkelen. Want alles begint met observeren zonder er meteen een oordeel over te hebben. Je moet dus leren om je natuurlijke aanleg van ervaren en waarderen los te laten. Ten eerste omdat het je hindert om meer te zien dan je ervaart. Ten tweede omdat de mens niet meer in een situatie verkeert waarin ervaren en waarderen noodzakelijk is om te overleven. Ten derde omdat het je in gevaar brengt in een omgeving waarin gevaren niet uit de directe omgeving voortkomen, maar langzaam opbouwen in de loop van de tijd. Want wie zegt niet dat dat ene onderdeel dat op het eerste oog zo onbelangrijk lijkt, juist de meeste invloed heeft op de lange termijn. Zoals je van iedere dag ietsje teveel eten langzaam dik wordt en de eerste dertig jaar later geen risico loopt op een hartaanval of hersenbloeding.

De invloed van een bepaalde factor kun je echter pas bepalen op het moment dat je alle aspecten van de ervaring hebt bekeken. Daarna kun je pas bepalen welk onderdeel van de ervaring van belang is voor de kwaliteit van de ervaring.

Om die kwaliteit te bepalen moet je echter de onderlinge invloeden en effecten van de factoren binnen een ervaring weten te beoordelen. Sommige mensen doen dat automatisch, omdat ze al vroeg geleerd hebben dat de factoren die de grootste invloed uitoefenen de mensen zelf zijn die in de situatie deelnemen. Observeer de deelnemers en hun gevoelens en je weet wat de uitkomsten kunnen zijn. Want de meeste mensen leven vanuit actie reactie. Maar is dat wel denken of is dat ook een vorm van reageren, maar dan op een compelxer niveau. Echt leren denken betekent dat je stopt met reageren op de acties en ervaringen die je hebt. Echt leren denken betekent dat je niet alleen kijkt naar hoe mensen reageren op acties en ervaringen, maar dat je ook kijkt naar de effecten van die reacties voor toekomstige ervaringen. Waarbij je doel niet is om er uiteindelijk zelf beter uit te komen, maar dat iedereen er voordeel van heeft. Dat betekent dus observeren, beoordelen en keuzes maken waar iedereen voordeel bij heeft.