Ons brein is de baas

Breinonderzoek

Brein

Uit het onderzoek aan het brein van de afgelopen jaren met machines die op het niveau van de actieve neuronen kunnen kijken, blijkt dat ons brein veel beslissingen neemt voordat we ons er bewust van zijn. Al dat functionele Magnetische Resonantie Beeldvorming (fMRI) heeft tot de conclusie geleidt dat we niet bewust onze beslissingen nemen, maar onbewust. Je kunt je daar echter een paar vragen bij stellen.

⥥ Index

fMRI onderzoek

fMRI scanner

Functional Magnetic Resonance Imaging of kortweg fMRI en in het Nederlands vertaalt functioneel magnetische resonantie beeldvorming is een vorm van brein onderzoek waarbij je kunt kijken naar de actieve delen van het brein. Door het magnetische verschil tussen hemoglobine met en zonder zuurstof kun je met de MRI scanner vaststellen hoeveel bloed er op een bepaalde plek in het brein aanwezig is. Als er namelijk veel bloed is, dan is er een sterker magnetisch veld dat je kunt waarnemen met de fMRI scanner. De hoeveelheid bloed op een bepaalde locatie in het brein is een indicatie voor hoe actief dat deel van het brein is.

De laatste jaren is uit fMRI onderzoek gebleken dat ons brein in veel situaties al heel actief is, nog voordat wij ons bewustworden van de beslissing die uit al die activiteit voortkomt. Dat roept de vraag op in hoeverre wij, het bewuste deel van het brein, de echte beslissers zijn. Maar het roept ook een andere vraag op. Hoe zit dat dan in situaties waarin mensen met elkaar in gesprek zijn of heel snel reageren? Want al dat onderzoek wordt gedaan in situaties van relatieve rust, waarin we de tijd hebben om na te denken. Op dit moment zijn de fMRI scanners namelijk te groot en te gespecialiseerd om in een natuurlijke omgeving gebruikt te worden. Anders gezegd je zit of ligt in het apparaat terwijl je aan allerlei beelden of situaties wordt blootgesteld. Het is dus geen natuurlijke situatie, waarin er interactie plaatsheeft tussen twee of meer mensen.

⥥ Index

Vragen

Omdat fMRI op dit moment nog steeds alleen bruikbaar is in laboratiumsituaties, kun je je afvragen of de conclusie dat ons brein alle beslissingen neemt, nog voor we ons daar bewust van zijn, wel correct is. Misschien dat dit geldt voor laboratorium situaties, maar in hoeverre geldt dit in de praktijk van alledag.

⥥ Index

Automatismen

Handenschudden

Wat we uit ander onderzoek weten is dat veel menselijk gedrag voortkomt uit automatismen. Een logisch gevolg van het feit dat automatismen nu eenmaal sneller werken dan overdachte handelingen en de overlevingskansen vergroten. Dat betekent dat de meeste Westerlingen automatisch handen willen schudden als ze een kamer voor het eerst binnenkomen. We moeten er dan ook iedere keer weer mee oefenen als we jong zijn, want we worden de kamer rondgestuurd om iedereen een handje te geven. Zo zijn er nog andere bekende automatismen. Als we ergens voor het eerst binnenkomen dan zeggen we afhankelijk van het tijdstip goedemorgen, -middag of -avond. Dit systeem is zo goed in ons brein verankerd, dat we er moeite mee hebben om het niet te doen. Het systeem werkt zelfs zo goed, dat we het niet doen als we nadat we de kamer hebben verlaten even later terugkomen.

Een ander voorbeeld van ons op automatismen draaiende brein is de bekende tegen de deur lopen. Hier hebben we drie varianten van. Als de deur altijd onafgesloten is en plots op slot is, dan lopen we tegen de deur aan, omdat we verwachten eigenlijk gewoon door te kunnen lopen, nadat we hem hebben opgetrokken. De andere variant is die van de glazen schuifdeur die niet automatisch openschuift als we aankomen. De derde variant is die van de deur die klemt of waarbij de dranger zwaarder is afgesteld. Ook hier lopen we tegen de deur aan, omdat we niet verwachten dat we meer moeite moeten doen om de deur te openen. Ons brein stelt zich dus in op ervaringen uit het verleden met die specifieke deur of het type deur.

Zo zijn er nog veel meer voorbeelden van automatismen te bedenken. Wie praat bijvoorbeeld over haar als hij hem bedoeld of zegt zij als hij hij moet zeggen.

⥥ Index

fMRI en beslissingen

Maar in de situatie van het onderzoek met de fMRI gaat het om andere beslissingen, die we niet zelf maken. Zo zou onze aankoopbeslissing allang genomen zijn door ons brein, als wij nog denken allerlei beoordelingen te moeten maken voordat we een beslissing kunnen nemen om iets te kopen. In plaats daarvan blijkt ons brein vooral koopmotieven of verwerpingsmotieven aan te dragen voor de beslissing die we al genomen hebben.

In hoeverre dit aankoopgedrag ook geldt voor bijvoorbeeld gedrag in gesprekken met andere mensen, dat is niet helemaal duidelijk. Hebben we in dat soort interactieve gesprekken ook al van tevoren besloten wat we gaan zeggen als reactie op wat de ander zegt of is dat toch anders. Of is het gros van de antwoorden die we geven gewoon een standaard antwoord op wat we de ander horen zeggen. Is dat dan misschien de reden voor alle verwarring tijdens of na afloop van gesprekken. We hebben al voordat de ander klaar is met zijn zin een antwoord klaar, of dat nu wel of niet past bij wat de ander zegt. Maar dat is helaas nog niet onderzocht met behulp van fMRI scanners.

⥥ Index

Conclusie

Brein fMRI

Onderzoek met functionele Magneto Resonantie Beeldvormingsscanners heeft aangetoond dat we beslissingen nemen, lang voordat we ons er bewust van worden. Zeker een paar milliseconden voordat we ons er bewust van zijn weet de rest van ons brein al wat we gaan doen. Maar dat is als het gaat om persoonlijke beslissingen ten aanzien van aankopen. Iets wat we eigenlijk al wisten vanuit het feit dat we veel automatismen kennen, zoals wandelen, deuren openen, eten, handenschudden enzovoort. Maar geldt dit principe van besluiten nemen voordat we ons er bewust van worden ook voor situaties waarin we interactie plegen met andere mensen. Hebben we allang besloten wat we gaan antwoorden voordat anderen klaar zijn met hun verhaal. Je zou het soms wel denken als je de antwoorden ziet die mensen geven. Maar het is dus nog niet bewezen met behulp van fMRI scans. Dus dat is nog wel een vraag die beantwoord moet worden, voordat je echt kunt stellen dat ons brein de baas is. Hoewel in principe zou de vraag eigenlijk moeten zijn of ons bewuste deel of onbewuste breindeel de baas is. Of is het misschien toch iets meer van een samenwerking om te overleven in een wereld vol gevaren.