Tabula Rasa

Onbeschreven

Marina Großmann / pixelio.de
We weten ondertussen wel dat mensen niet geboren worden als een onbeschreven blad. We worden geboren met allerlei vermogens om de wereld om ons heen te begrijpen en interpreteren. Maar wat nog niet duidelijk is, is hoe vol dat blaadje beschreven is. Natuurlijk zijn er al een paar zaken waarvan je zonder problemen kunt stellen dat ze vastliggen in ons brein. De manier waarop we horen, zien, lopen, eten, voelen, proeven ze zijn allemaal van tevoren bepaald. Maar is hoe we ons voelen van tevoren bepaald. Is hoe we ons gedragen tegenover probleemsituaties of weerstand een gegeven. Of zijn de vijf persoonlijkheidskenmerken eigenschappen die we ontwikkelen in de loop van ons leven.
Index

Vijf persoonlijkheidskenmerken

In de psychologie zijn er de afgelopen vijftig jaar onderzoeken verricht om te bepalen welke persoonlijkheidskenmerken mensen hebben. Uit die onderzoeken zijn vijf schalen gevonden die afgekort het woord OCEAN vormen:

  • Openness (nieuwsgierig vs voorzichtig)
  • Conscientiousness (georganiseerd vs slordig)
  • Extraversion (open vs terughoudend)
  • Agreeableness (vriendelijk vs strijdlustig)
  • Neuroticism (gevoelig vs zelfvertrouwen)

Maar hoe die vijf eigenschappen ontstaan is niet duidelijk. Is het een samenwerking tussen opvoeding en genetische kenmerken. Of is het puur een gevolg van hoe iemands basis genetica in elkaar zit.

De afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden dat het een combinatie moet zijn van opvoeding en iemands genetische basis. Zo blijkt bijvoorbeeld dat genen aan- en uitgezet kunnen worden in de loop van iemands leven afhankelijk van de fysieke situatie waar hij zich in vindt. Dit effect is het best zichtbaar tijdens de pubertijd. Zo worden bijvoorbeeld bepaalde genen aangezet tijdens de pubertijd door de aanwezigheid van hormonen als testosteron en oestrogeen, waardoor het mannen- en vrouwenlichaam zich verschillend ontwikkeld. Maar ook op latere leeftijd kunnen omgevingsfactoren bepaalde genen aan- en uitzetten. Er is dus tijdens iemands leven een voortdurende wisselwerking tussen zijn genen en zijn omgeving.

Waarmee het zeer waarschijnlijk is dat de vijf overkoepelende karaktertrekken uit de psychologie voortkomen uit de interactie tussen mens en omgeving. Zo zal iemands openness sterk beïnvloed worden door de mate waarin zijn ouders hem toestaan om nieuwsgierig te zijn. Hoe beschermender ouders zijn hoe groter de kans dat iemand voorzichtig wordt, dat is namelijk ook het signaal dat hij voorgehouden krijgt van zijn omgeving. Zeker als beide ouders heel beschermend zijn. Terwijl iemand die twee slordige ouders heeft niet meteen een georganiseerd persoon zal worden.

Er is echter nog een tweede punt waarom je je kunt afvragen of iemands karakter gebaseerd zal zijn op eigen genetica of zijn opvoeding. Bepaalde karaktereigenschappen hebben een duidelijk overlevingsdoel, waar anderen zeer sterk gekoppeld zijn aan het samenleven. Je kunt dit alleen al zien aan het verschil tussen mannen en vrouwen. Zo zijn bepaalde persoonlijkheidskenmerken veel sterker zichtbaar bij mannen en andere bij vrouwen. Kijk naar de karaktereigenschap zelfvertrouwen, die bij mannen zelfs gevaarlijke vormen kan aannemen in zoiets als overmoedigheid. Terwijl de karaktereigenschappen voorzichtigheid en gevoeligheid in overdreven vormen vaak tot psychische problemen kunnen leiden bij vrouwen en mannen.

Overlevingstechnisch gezien is overmoedigheid echter een goede karaktereigenschap, omdat het in combinatie met een bepaalde voorzichtigheid juist kan leiden tot het aanboren van nieuwe voedingsbronnen. Gevoeligheid wil je echter niet zien als je aan het overleven bent, want dat kan leiden tot de situatie dat je een dier laat lopen omdat je het er zo schattig uit vindt zien terwijl je honger aan het lijden bent.

Index

Opvoeding en genen

Menselijke karaktereigenschappen kennen in zekere zin dus twee bronnen. De ene kant is de genetische waarin je eigenschappen terugvindt als openness en neuroticism. De andere kant is de opvoeding met eigenschappen als conscientiousness, agreebleness en extraversion.

Maar dan kun je je vervolgens afvragen of er achter de karaktereigenschappen die ontstaan door opvoeding misschien nog genetische structuren liggen. Voor een deel natuurlijk wel. Zo is ons lichaam een georganiseerde bende. Of moet je het een slordige organisatie noemen. In ieder geval is organiseren en slordigheid een kenmerk van de natuur. De natuur zal namelijk zonder problemen genen die niet meer gebruikt worden laten zitten, wat ertoe geleid heeft dat mensen meer genen hebben dan ze gebruiken. We hebben zelfs genen gemeen met andere dieren die bij ons iets heel anders veroorzaken dan bij die dieren. Zo maken de genen die onze handen veroorzaken bij vissen bijvoorbeeld vinnen aan. Dat zou je toch heel georganiseerd kunnen noemen van de natuur. Een georganiseerd mens daarentegen gooit in de meeste gevallen alles wat hij niet meer gebruikt weg. Terwijl we mensen die zaken bewaren, zelfs als allang duidelijk is dat ze ze niet meer nodig hebben, slordig noemen.

Voor agreebleness en extraversion gelden vergelijkbare effecten waarschijnlijk. Er is een genetische basis te vinden, maar het gaat vooral om hoe je wordt opgevoed. Afhankelijk van het voorbeeld dat je krijgt ontwikkel je je in een bepaalde richting voor persoonlijkheidskenmerken als openness, conscientiousness, agreeableness, extraversion en neuroticism. Maar als je karaktereigenschappen ontwikkelt, dan betekent dat automatisch dat je ze kunt blijven ontwikkelen. Want ondertussen is ook duidelijk dat ons brein ons hele leven een leermachine blijft. Misschien wat moeizamer naarmate we ouder worden, maar niet onmogelijk. We kunnen dus van slordig meer georganiseerd worden. We kunnen van open wat terughoudender worden.

Hoe dat veranderen dan moet is weer een andere vraag, maar het kan wel. Hoe goed het veranderen gaat is ook af wachten. Hoe sterk de verandering is moet ook nog blijken. Daar spelen dan weer externe en interne factoren een rol. Maar dat het mogelijk is met de juiste begeleiding, daar is de trainingswereld op gebaseerd.

Index

Extra

Index van koppen

Onbeschreven
Vijf persoonlijkheidskenmerken
Opvoeding en genen
Extra
Index van koppen
Externe link

Externe link

Big Five personality traits