Hippolytos
Inleiding
Hyppolitos is een tragedie die is geschreven door Euripides, een Griekse toneelschrijver, die leefde van ca. 485 – 406 v. Chr. De tragedie vindt plaats in Troizen, een Grieks dorp in het noordoosten van de Peloponnesos, het grootste schiereiland van Griekenland. Hyppolytos was de zoon van Theseus, die voornamelijk bekend was door het doden van de Minotaurus op Kreta. De moeder van Hyppolitus was de Amazonenkoningin, Antiope.
Samenvatting van de mythe
Hippolytos besteedde al zijn tijd aan jagen en sport. Hij reed met vier paarden voor zijn wagentje en men kon hem dagelijks zien oefenen. Door deze voorliefde, wijdde hij zich helemaal aan Artemis, de godin van de jacht en de volstrekte kuisheid. Zo besteedde hij helemaal geen aandacht aan Aphrodite, de godin van de liefde, de tegenpool van Artemis. Dit tot woede van Aphrodite. Met de bedoeling Hippolytos te bekeren, laat Aphrodite Phaidra, de jonge godin waarmee Theseus was hertrouwd, na de dood van Antiope, hevig verliefd worden op Hippolytos. Phaidra wil haar huwelijk met Theseus in stand houden en besluit haar verlangen naar Hippolytos aan niemand te vertellen. Toch bezwijkt zij op een gegeven moment en vertelt haar geheim aan haar ouder voedster. De oude voedster heeft erge medelijden met Phaidra en probeert Hippolytos te overtuigen, om zijn hart open te stellen voor Phaidra. De poging mislukt, want Hippolytos reageert vol walging op het verhaal. Wel belooft hij het geheim aan niemand te vertellen, maar maakt toch plannen om het land te verlaten. Phaidra is gebroken door de reactie van Hippolytos dat ze besluit zichzelf van het leven te beroven. Voordat zij dit doet schrijft zij echt nog een brief, een afscheidsbrief. In deze brief beschuldigt zij haar stiefzoon van pogingen om haar te verlijden. Als Theseus, na het vinden van het dode lichaam van zijn vrouw, de brief leest, herinnert hij zich dat hij van zijn vader Poseidon drie vervloekingen mag uitspreken. Zonder er ook maar over na te denken zegt hij: “Vader Poseidon, moge mijn zoon de dag van het heden niet overleven”. Hippolytos komt binnen en wil zijn vader troosten, niet wetende van de beschuldigingen van Phaidra. Als hij door zijn vader geconfronteerd wordt met de beschuldiging, ontkent hij alles, maar vertelt het geheim van Phaidra niet, aangezien hij dat belooft had. Hij wordt verbannen en vertrekt met zijn vier paarden en zijn wagentje.
Diep bedroefd door de beschuldigingen, rijdt Hippolytos met zijn wagentje over het strand, als er een enorm gestommel losbreekt. Een enorme golf, waaruit een stier naar voren springt komt op hem af. Hippolytos probeert zich met al zijn kracht achterover te werpen, maar tevergeefs, met een enorme klap knalt het wagentje tegen een rotsblok. Hij slingert van het wagentje af, gewikkeld in de teugels, en is zwaar gewond. Een bode komt Theseus vertellen dat zijn zoon een ongeluk heeft gehad met zijn vierspan en eindigt zijn verhaal met de mededeling, dat hij niet gelooft dat Hippolytos ook maar iets fout heeft gedaan. Vervolgens vraagt hij Theseus om Hippolytos te ontvangen en Theseus stemt in. Dan verschijnt Artemis en vertelt de waarheid. Naar voren komt dat Theseus heeft meegewerkt aan de dood van zijn eigen zoon. Artemis vertelt echter ook dat het Theseus vergeven kan worden, omdat de uiteindelijke schuld niet bij Theseus lag maar bij Aphrodite. Artemis had niet kunnen ingrijpen, omdat goden elkaar niet dwars mogen zitten. Als Hyppolitus naar binnen wordt gedragen, vergeeft hij zijn vader voor het uitspreken van de vloek. Enkele momenten later sterft hij. Artemis belooft wraak te nemen voor de dood van Hippolytos door de sterveling die Aphrodite het meest ligt te doden.
Receptie van de tragedie
Phaedra van Seneca.
Phaedra is een toneelstuk, geschreven door Seneca. Ook al is het verhaal duidelijk gebaseerd op het verhaal van Hippolytos, zijn er toch enkele opvallende verschillen te noemen. Het belangrijkste verschil is wel dat Seneca in zijn stuk de rollen van Artemis en Aphrodite weg laat, terwijl die in het stuk van Euripides toch heel duidelijk naar voren komen. Seneca stond namelijk bekend om zijn ideeën dat een mens zelf verantwoordelijk was voor zijn eigen daden en sterven. Ook werden er in de Romeinse tijd veel meer bloederige taferelen vertoond. Om die reden maakte hij dan ook de keuze om het bloederige lichaam van Hippolytos wel op het toneel te laten verschijnen, terwijl ze dat in de 4e eeuw voor Christus nog helemaal niet gewend waren. Ook het einde is veranderd door Seneca. In zijn stuk kiest hij er namelijk voor om helemaal geen verzoening tussen Hippolytos en Theseus plaats te laten vinden. Qua opbouw van de twee stukken zijn er ook verschillen te zien. Namelijk, in het stuk van Euripides wordt er gebruik gemaakt van een proloog en een exodus, terwijl die in het stuk van Seneca ontbreken.
Phèdre van Jean Racine
In de renaissance periode vond er wederom een receptie van Hyppolytos plaats, ook in de vorm van een toneelstuk. In het stuk zijn drie grote verschillen als het wordt vergeleken met het stuk van Euripides. Een duidelijk verschil tussen het stuk van Racine en dat van Euripides is dat in het stuk van Racine niet Hyppolytos maar de koningin de hoofdrol vervuld. Zij pleegt niet direct zelfmoord na de afwijzing van Hippolytos, maar blijft zij leven tot aan het einde van het stuk. Echter, als zij de onschuldige Hippolytos ziet, bekent ze haar schuld en vergiftigt ze zichzelf.
Het tweede opmerkelijke verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door de tijdsperiode waarin Racine leefde. Een strenge, aan regels gebonden tijd, waarin de koning een hele belangrijke rol vervulde. Niemand mocht de koning beledigen. Daarom werd Phaidra minder misdadig afgebeeld dan in het stuk van Euripides. Immers, Phaidra was een koningin, en de prinsessen van het Franse hof mochten op geen enkele manier indirect met haar verbonden worden.
Nog een groot inhoudelijk verschil is, dat in het stuk van Racine, een geheel nieuw personage om de hoek komt kijken. Namelijk Aricia, de prinses van een Atheens koningshuis. In het stuk wijst Hyppolytos Phaedra af, aangezien hij verliefd is op Aricia. De toevoeging van deze personage, ook al vervult zij maar een bijrol, heeft toch een grote impact op het stuk. Phaedra voelt zich namelijk in dit stuk nog meer afgewezen dan in de tragedie van Euripides. Het gevolg hiervan is dat in het stuk veel meer de gevolgen van het afwijzen van Phaidra naar voren komen en dit extra drama aan het stuk toevoegt.
Hippolytos van Aluin
Ook in die 21e eeuw vindt er nog receptie van het toneelstuk van Euripides plaats. Zo ook het toneelstuk Hippolytos van Aluin. In zijn toneelstuk houdt hij vast aan het originele verhaal. Echter, in de vormgeving probeert hij het stuk helemaal aan te passen op de 21e eeuw. Zo is het decor van het toneelstuk een moderne nachtclub. Daarmee wil hij nog meer naar voren brengen hoe de kuise Hippolytos zich staande moet houden in zijn zedige omgeving.
Verder worden de mannenrollen voornamelijk door vrouwen gespeeld en de vrouwenrollen door mannen. Met deze beslissing poogt Aluin bijvoorbeeld Phaidra nog kwetsbaarder en gebroken af te beelden, door haar rol te laten vertolken door een brede man op naaldhakken.