Wie is Edvard Munch

Inleiding

Edvard Munch (1863-1944) zal wel tot in de lengte der dagen geassocieerd worden met zijn beroemdste werk Skrik oftewel Schreeuw. Maar er is zoveel meer. De beroemde schilder vormde op zijn eigen manier een baanbrekende schakel binnen de moderne kunst. Zijn schilderijen gunnen ons een blik in zijn persoonlijke conflicten en mythiseren daarmee onze eigen vergankelijkheid. 'Ik schilder niet wat ik zie, maar wat ik gezien heb.', luidt een van zijn veelgeciteerde uitspraken. Portret van een meesterschilder.

Ziekte en dood

Edvard Munch wordt geboren op 12 december, 1983 in de Noorse plaats Løten, niet ver verwijderd van Kristiana, het huidige Oslo. Hij is de tweede zoon van militair arts Dr. Christian Munch en Laura Cathrine. Naast zijn broer Andreas heeft hij nog drie zusters, Sophie, Laura en Inger. Zijn ouders zijn Piëtisten, een ultrastrenge vroomheidbeweging binnen de Lutherse Kerk. Christian Munch is een stugge, in zichzelf gekeerde man met een zelfkwellende en nerveuze inborst. Kenmerken die zijn zoon deels zal overnemen. Al op vroege leeftiujd wordt Edvard Munch meermaals geconfronteerd met ziekete en dood. Zo sterven zijn moeder en een zus aan tbc en ook zijn vader komt te overlijden als Edvard nog jong is. Zijn zwakke zenuwen, bijna ziekelijke depressiviteit en obsessie met ziekte en dood zullen een nadrukkelijk stempel drukken op zijn latere werk.

Zelfportret

Als zijn moeder in 1868 sterft, trekt haar zuster Karen Bolstad (1839-1931) bij de verweesde familie in om ze bij te staan. De tante van Edvard Munch is een begenadigd kunstenares die tekent, schildert en beeldhouwt en al gauw de gave van haar jonge neefje onderkend. Edvard is haar oogappel wiens talent ze stimuleert en zo zijn eerste grote invloed is. Naar aanleiding van een zelfportret dat hij op achtienjarige leeftijd schildert, wordt hij op de kunst- en Handelswerkschool in Kristiana aangenomen. Men is er diep onder de indruk van zijn werk. Onder supervisie van directeur annex mentor, de beeldhouwer Julius Middelthun (1820-1886) ontwikkelt hij zich tot een volwaardig kunstenaar. Munch maakt niet alleen schilderijen, maar ook etsen, lithografieën en houtsneden. Daarnaast schrijft hij gedichten.

Sexualiteit en dood

Samen met Ensor, Hodler en van Gogh wordt Munch gezien als een van de meest prominente vertegenwoordigers van het expressionisme. In zijn werk zijn sexualiteit en dood onlosmakelijk met elkaar verbonden. Munch legt zich toe op het uitbeelden van menselijke emoties, angsten en existentieële eenzaamheid. Zijn schilderijen worden zowel bevolkt door vreesachtige en onzekere personages als figuren die met hun macabere gezichten zelfs angstaanjagend zijn. Op zijn bekendste werk Schreeuw verwordt zelfs het landschap zelf tot een uitdrukking van zijn zielstoestand. Daarvoor maakt hij gebruik van schreeuwende kleuren en een levendige penseelvoering. Naarmate hij zich verder ontwikkelt laat Munch steeds meer details weg en weet met een minimum aan middelen een maximum aan zeggingskracht op te roepen.

Schreeuw

Schreeuw is ontegenzeglijk Munch's bekendste werk. Evenals Da Vinci's Mona Lisa is het een icoon waarvan de afbeelding op t-shirts, drinkmokken en draagzakken is afgedrukt en waarvan talloze parodieën bestaan. Die banaliteiten gaan echter voorbij aan het belang van dit tijdloze schilderij. Er bestaan in verscheidene vormen, diverse versies van Schreeuw, maar het pastelschilderij uit 1893 is het bekendst en belangrijkst. De basis ervan ligt aan een traumatische gebeurtenis die Munch lange tijd zal achtervolgen. Tijdens een wandeling met vrienden loopt het gezelschap over de brug in Kristiana. Edvard is moe, voelt zich niet lekker en blijft achter. Aan de ene kant ligt de stad en aan de andere kant een fjord. De zon gaat onder en de lucht kleurt rood als bloed. Munch beschrijft die ervaring later alsof een schreeuw door de natuur aanzwoel. Dat verklaart meteen het eeuwige misverstand dat het schilderij oproept. Het is niet de androgyne persoon die schreeuwt zoals zo vaak gedacht wordt, maar de in zwierige penseelstreken waarin het lichaam naadloos mee versmolten is, neergezette natuur die hem/haar lijkt te willen verslinden. Het schilderij is inmiddels een welhaast archetypisch symbool geworden van al onze existentieële angsten.

Epiloog

Hoewel Munch bij zijn leven, in tegenstelling tot veel andere tijdgenoten als Van Gogh, al in Europa en vooral in zijn eigen land en Duitsland als een groot kunstenaar erkend wordt, blijven zijn vertwijfeling en obsessieve levensangst hem kwellen. Veel van de trauma's uit zijn jeugd kan hij verwerken in zijn schilderijen, maar hij zal de demonen die hem kwellen nooit helemaal van zich af kunnen schudden. In 1908 leidt dit tot een zenuwinzinking en wordt hij opgenomen in een rusthuis in Kopenhagen waar hij bijna een jaar zal verblijven. Critici beweren dat zijn oeuvre daarna de intensieit van zijn vroegere werk mist. Anderen beweren net dat het, ook al door andere onderwerpkeuzes als landschappen, arbeiders en kinderen, optimistischer van toon is. De waarheid zal zoals altijd wel in het midden liggen. Feit blijft dat hij een van de grootste kunstenaars van zijn tijd is. Edvard Munch overlijdt in 1944 op tachtigjarige leeftijd aan de gevolgen van de bronchitis waar hij zijn leven lang mee te kampen had.

Wetenswaardigheden

Edvard Munch maakte 1008 schilderijen, 15.391 afdrukken van 741 grafische werken, 4443 aquarellen en tekeningen en 6 beeldhouwwerken
Bijna zijn complete oeuvre is te bezichtigen in het Munchmuseum in Oslo
In 1937 worden zijn schilderijen in Duitsland, waar hij mateloos populair is door de nationaal-socialisten als "entartete Kunst" bestempeld - 82 van zijn werken worden in beslag genomen
Munch was manisch in de weer met zijn eigen psyche - hij maakte niet voor niets meer dan 70 zelfportretten
Een versie van Schreeuw wordt in 1994 gestolen, maar duikt drie maanden daarna alweer op - de dieven zijn gearresteerd toen ze het schilderij probeerden te verkopen
De bekendste versies van Schreeuw en Madonna worden in 2004 ontvreemd - in 2006 worden de doeken teruggevonden
Munch probeert zich ook te profileren als dichter, maar er is maar weinig van zijn schrijfsels bewaard gebleven
Munch had een afkeer van het huwelijk en was niet bepaald vrouwvriendelijk - hij dacht dat de vrouw de man wilde overheersen - in zijn gedachtenwereld was de geslachtsdaad onlosmakelijk verbonden met de dood
Schreeuw heet aanvankelijk Wanhoop waarop een man te zien is die over de balustrade van de brug kijkt - in de jaren daarop wordt de man geslachtsloos en vervolmaakt Munch het doek zoals we het nu kennen
In 2003 beweert een clubje Amerikaanse astrologen dat ze de exacte plek teruggevonden hebben in de haven van Oslo waar Munch zijn "schreeuw"-ervaring had - ook zou de "bloedrode hemel" terug te voeren zijn op de uitbarsting van de vulkaan Krakatau - echt bewezen is dit echter nooit

Expositie

Tussen 18 september 2010 en 20 februari 2011 is er in de Kunsthal te Rotterdam een bijzondere expositie van het werk van Munch te bewonderen. Ruim 150 werken afkomstig uit particuliere collecties worden hier éénmalig samengebracht.

Links

http://www.leerwiki.nl/Wie_is_Edward_Hopper

Linkteksthttp://kunstenaars.startpagina.nl