Hoe gebruik je aanhalingstekens op de juiste manier

Inleiding

Aanhalingstekens zijn leestekens die je gebruikt om een citaat of uitspraak weer te geven. Wanneer je een dialoog tussen twee mensen op papier zet, gebruik je aanhalingstekens. Er zijn veel verschillende manieren waarop je deze tekens kunt gebruiken, maar in de literaire wereld worden er een paar vaste regels gehanteerd. Deze regels komen uit het boekje Schrijfwijzer van Jan Renkema uit 2007. In de meeste boeken zal je dan ook deze manier van gebruik van aanhalingstekens tegenkomen. Want hoe gebruik je aanhalingstekens eigenlijk op de juiste manier?

Enkele of dubbele aanhalingstekens

Wanneer je voor het eerst aanhalingstekens gebruikt als je bijvoorbeeld een boek wilt schrijven of een stuk dialoog wilt verwerken in je tekst, moet je voor jezelf duidelijk stellen of je enkele of dubbele aanhalingstekens gaat gebruiken. In de praktijk is het vaak zo dat voor citaten en uitspraken dubbele aanhalingstekens gebruikt worden en dat je om nadruk te leggen op bepaalde woorden juist enkele aanhalingstekens gebruikt. Maar als jij het zelf andersom wilt doen, is dat niet fout. Het is echter wel belangrijk dat je consequent blijft in je gebruik, je kunt dus niet halverwege je tekst wisselen.

“Wanneer ga je wonen in dat ‘paleisje’ van je?”

Het woord paleisje is in deze zin sarcastisch bedoeld, want het huis is eigenlijk helemaal niet zo mooi. Je gebruikt ook enkelvoudige aanhalingstekens wanneer je zelfverzonnen woorden gebruikt in het citaat.

Interpunctie en aanhalingstekens

Een ander punt waar je alert op moet zijn wanneer je aanhalingstekens gebruikt, is waar je de interpuncties plaatst. De regels verschillen hierbij namelijk soms van de regels die je bij normale tekst toepast. 

Komma's 

Allereerst de plaats van de komma in een zin. Dit leestekens kent de meeste variaties qua gebruik bij aanhalingstekens. Je gebruikt een komma als je een citaat in twee delen wilt splitsen, omdat je er nog een stukje informerende tekst tussen wilt plaatsen. In de meeste gevallen plaats je de komma achter de aanhalingstekens in het eerste deel van het citaat, en voor de aanhalingstekens in het tweede deel van het citaat:

“Mijn hond”, zei het meisje verlegen, “plast altijd tegen dezelfde boom.”

Hier bestaat echter een uitzondering op. Wanneer een uitspraak namelijk zelf al een komma bevat, dan plaats je deze binnen de aanhalingstekens. De uitspraak “Papa, mijn hond plast altijd tegen dezelfde boom!” zou je dan als volgt moeten schrijven:

“Papa,” zei het meisje verlegen, “mijn hond plast altijd tegen dezelfde boom!”

Als je niet zeker weet of de komma bij de uitspraak hoort, kun je de zin voor jezelf hardop uitspreken. Meestal hoor je na een komma namelijk een korte pauze, en wanneer dit het geval is, dan moet de komma binnen de aanhalingstekens.

Het einde van de zin

Aan het einde van de zin zet je altijd een punt, vraagteken of uitroepteken. Misschien ben je geneigd om deze leestekens buiten de aanhalingstekens te zetten, omdat je hiermee de zin af wilt sluiten, maar helaas is dat niet de goede manier. Het leesteken dat het einde van de zin aanduidt moet namelijk binnen de aanhalingstekens geschreven worden:

“Hallo Pim, hoe gaat het vandaag?”

Ook als je na het citaat nog wil zeggen van wie het citaat afkomstig is (de citaataanduiding), dan plaats je het leesteken binnen de aanhalingstekens. Verder is het belangrijk dat je na het sluiten van de aanhalingstekens nog een komma plaatst:

“Hallo Pim, hoe gaat het vandaag?”, vroeg mijn vader.

Sommige websites of taalboekjes zeggen dat de komma na een citaat dat eindigt met een uitroepteken of vraagteken optioneel is, je hoeft deze dus niet per se te plaatsen, maar het wordt in de schrijverswereld wel vaak gedaan. Als je een citaataanduiding wilt gebruiken na een zin waar je normaalgesproken een punt achter wilt zetten, laat je die punt achterwege:

“Laten we naar huis gaan”, zegt het meisje. 

Dubbele punten en hoofdletters

Soms gebruik je ook een dubbele punt wanneer je een citaat wilt openen. Je zet dan vaak eerst neer wie de uitspraak doet en daarna pas de uitspraak zelf. In een dergelijk geval, begint het citaat met een hoofdletter. 

Het meisje zegt: "Laten we naar huis gaan."

Verdere regels over aanhalingstekens 

Naast het juiste gebruik van enkele of dubbele aanhalingstekens en het juist plaatsen van de leestekens, zijn er nog wat kleine andere regels waar je je bij het gebruik van aanhalingstekens aan moet houden. Zo is er bijvoorbeeld de regel dat je elke keer als je iemand anders aan het woord laat in een tekst, op een nieuwe regel begint.

"Zeg, Maxime, waar gaan we vandaag heen?", vroeg Mark nieuwsgierig, terwijl hij opstond.

"Misschien", antwoordt ze, "kunnen we naar mijn ouders gaan?"

Ook is het zo dat je je eigen gedachten niet tussen aanhalingstekens hoeft te zetten, ze worden immers niet hardop uitgesproken. 

Het gaat zo regenen, dacht ik. 

Conclusie

Aanhalingstekens gebruik je om citaten of uitspraken weer te geven in een tekst. Er zijn verschillende regels wat betreft aanhalingstekens met betrekking tot komma's, punten, uitroeptekens, vraagtekens en dubbele punten. In de meeste gevallen plaats je de komma buiten de aanhalingstekens, tenzij de komma bij het citaat hoort. De leestekens waarmee je het einde van de zin aangeeft staan ook binnen de aanhalingstekens. Na een dubbele punt volgt een citaat dat begint met een hoofdletter. Elke nieuwe spreker begint op een nieuwe regel. Ook hoef je nooit je eigen gedachten tussen aanhalingstekens te plaatsen, tenzij je de gedachte hardop uitspreekt. 

Bron afbeelding: Wikimedia Commons, Petr Kadlec