Chimpanzee Genome Project: Wat is het genetisch verschil tussen mensen en mensapen

Inleiding

Het verschil in DNA tussen mens en chimpansee is bijna identiek. De vergelijking tussen het menselijke genoom (drie miljard genetische letters of ‘nucleotiden’ lang) en die van de chimpansee levert slecht een verschil van 1,23 procent op. Rekenkundig mogelijk weinig, maar toch genoeg om de mens eigenschappen zoals het rechtop lopen, de complexe taal en het vergrote brein te geven.

Geschiedenis

De prehistorische mens was als jager en als prooi(dier) onderdeel van het dierenrijk. Er waren dieren die hoger en dieren die lager in rangorde zaten.

Pas toen we circa 10.000 jaar geleden in het Nabije Oosten, in de vruchtbare sikkel, planten gingen cultiveren en iets later ook nog eens vee en huisdieren gingen houden, is de mens heel duidelijk de wereld waarin hij leefde gaan domineren. Hoewel? Bacteriën en virussen zijn ons nog vaak de baas! Wij zijn in steeds complexere structuren gaan samenwerken, waarbij (specialistisch) werk werd verdeeld en enkelen (de elite) zelfs helmaal niet meer voor hun dagelijks bestaan hoefde te werken. Deze elite kreeg meer en meer invloed op de samenleving, cultuur en godsdienst en de mens werd de kroon op de schepping. Een klasse apart!

Echter in de geschiedenis van de mens is heel recent dit denken door een Engelse natuuronderzoeker, bioloog en geoloog fundamenteel verstoord. Zijn theorie dat evolutie van soorten wordt gedreven door natuurlijke selectie wist hij door goede onderbouwing en grote hoeveelheid bewijzen nog tijdens zijn leven binnen de wetenschappelijke gemeenschap algemeen geaccepteerd te krijgen. Gezien grote weerstand van de kerk heeft Darwin pas 15 jaren later in 1859 het aangedurfd zijn boek ‘On the origin of species by means of natural selection’ te publiceren. Het boek kreeg als ondertitel ‘or the preservation of favoured races in the struggle for life’. In 1871 stelde Darwin vervolgens dat de mens gemeenschappelijke voorouders had met de grote Afrikaanse apen.

De mens kon ‘natuurlijk’ geen aap zijn en ging men vanuit religieuze inspiratie het verschil zoeken in een ‘ziel’. Descartes dacht aan weer iets anders, namelijk dat alleen de mens zou een bewustzijn hebben. Maar ook dat werd allemaal door de wetenschap weerlegd.

Chimpanzee Genome Project

Toen op 26 juni 2000 het menselijk genoom werd gepresenteerd is men gestart met het in kaart brengen van het DNA van de chimpansee. Al snel werden onze vermoedens wetenschappelijk onderbouwd. In een van dee eerste chromosomen die werd onderzocht (chromosoom 21) bleek slechts 1,44% van de genetische code verschillend. Uiteindelijk zijn 35 miljoen baseparen gevonden die anders zijn.

Mensen hebben 48 chromosomen, twee chromosomen minder dan mensapen. Chromosoom 2 bij de mens is duidelijk een fusie van 2 kleinere chromosomen, welke bij de mensapen nu 2a en 2b worden genoemd.

Wel blijken hele stukken van het menselijk genoom door elkaar te zijn geschud ten op zichte van die van de chimpansee. Maar liefst vijf miljoen stukken DNA zijn op de ene plaats verwijderd en op een andere plek teruggezet, soms meerdere keren achter elkaar. Als je dat meerekent is het genetische verschil niet 1 maar 3 procent.

Bij de mens zijn zes chromosomale regio’s gevonden die in de afgelopen 250.000 jaar een grote verandering hebben doorgemaakt.

Positief is, dat het menselijk gen (FOXP2) op chromosoom 7, dat in verband wordt gebracht met taalontwikkeling, in vergelijking met de chimpansee een zeer snelle evolutie hebben doorgemaakt.

Minder positief is, dat primaten nog beschikken over een caspase-12 gen, een enzym dat hen helpt beschermen tegen de ziekte van Alzheimer. Helaas voor ons mensen is dit gen en ruim 30 olfactorische genen (voor de reukzin) inactief geraakt.

Er zijn in totaal 53 menselijke genen aangetroffen die inactief zijn geworden doordat er een gen van elders in terecht is gekomen. Een theorie met de naam ‘less-is-more’ stelt dat het vooral het verlies aan typische apeneigenschappen is, dat ons menselijk heeft gemaakt.

Versnelling van de evolutie van duplicaties

Mensen, chimpansees en gorilla's hebben veel meer duplicaties (herhalingen) in hun DNA dan alle andere primaten. We delen ook veel van due duplicaties. Het lijkt er dan ook op, dat de snelle evolutie van herhalingen is ontstaan bij de gemeenschappelijke voorouder van deze drie.