Wat zijn Mens modellen
Modellen
Gezien de complexiteit van het universum en onze directe omgeving heeft de mens de behoefte om zijn wereld te vereenvoudigen. Dat doen we in de meeste gevallen met modellen. Zo is een formule bijvoorbeeld een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Want de formule is niet de werkelijkheid. Als ik bijvoorbeeld het gemiddelde bereken van wat ik per week uitgeef, dan is dat niet hetzelfde als wat ik per week uitgeef. Het geeft misschien wel inzicht en zekerheid, maar het is niet de werkelijkheid. Zo zijn er nog veel meer modellen, zoals bijvoorbeeld in de wereld der managers of in de psychologie.
Simpele modellen
Modellen zijn er op gericht om het menselijke bestaan inzichtelijker en begrijpelijker te maken. Dat doen ze door de kern van een situatie of gebeurtenis te nemen en die zichtbaar te maken. Een voorbeeld van een eenvoudig model is:
“1 + 1 = 2”
Wat deze som duidelijk maakt is dat als ik twee voorwerpen heb, dan heb ik twee keer een voorwerp. Of dat twee dezelfde voorwerpen zijn of twee verschillende, dat maakt dit model niet duidelijk. De kern is dat ik twee krijg als ik twee afzonderlijke dingen, situaties, gebeurtenissen, momenten, ervaringen bij elkaar brengt. Dit model is zo eenvoudig dat ik het op heel veel zaken in het menselijke bestaan kan toepassen, niet alleen op voorwerpen maar ook ervaringen of gebeurtenissen. Ik kan het zelfs op regels en op ontastbare zaken toepassen. Wat betekent dat ik de één kan vervangen door een symbolische waarde ‘X’:
“X + X = 2 X”
Hier staat nog steeds hetzelfde als eerder bij de som, maar de ‘X’ maakt duidelijk dat ik ook andere begrippen mag invullen. Ik zou voor ‘X’ ook auto of mens kunnen zeggen. Of ik zou liefde of verkeersregel kunnen schrijven. Ik kan voor ‘X’ zelf 5 of een miljoen schrijven, voor dit model maakt het niet uit.
Eenvoudiger en Complexer
Door met modellen te werken maak ik het leven dus eenvoudiger en tegelijkertijd complexer. Want plots blijkt dat het niet uitmaakt wat je tegenkomt, als je het nog een keer tegenkomt, ben je het twee keer tegen gekomen. Maar dat betekent ook dat ik me kan gaan voorstellen dat iets wat ik voor het eerste meemaak, me vaker kan overkomen. Het model maakt me duidelijk dat ik er vanuit moet gaan dat niets uniek is, tot ik bewijs heb dat de tweede ‘X’ niet bestaat.
Complexe modellen
Helaas zijn er niet veel simpele modellen zoals “ X + X = 2X ”. De meeste modellen zijn zelfs complexer dan wat de meeste mensen zich kunnen voorstellen. Zo hebben we tegenwoordig bijvoorbeeld klimaatmodellen waarmee we het weer tot vijf dagen vooruit kunnen verwachten. Daarna neemt de betrouwbaarheid van de verwachting zo sterk af, dat de verwachtingen niet meer valide zijn. Simpelweg een gevolg van het feit dat het klimaat zo complex is, dat het model ervan net zo complex moet zijn om het correct te kunnen “voorspellen”. Wat betekent dat ons klimaatmodel voor de opwarming van de aarde ook fout kan zijn, want dat spreekt een verwachting uit voor een situatie over dertig tot vijftig jaar, zo goed zijn onze modellen niet.
Modellen formuleren
Toch houdt de complexiteit van de wereld om ons heen de mens niet tegen om modellen te formuleren. Ook over onszelf hebben we bijvoorbeeld modellen geformuleerd. Bijvoorbeeld het “Big five” model van de psychologie met vijf schalen voor persoonlijkheidskenmerken die bij alle mensen in meer of mindere mate voorkomen. Ook de karakterstructuren van Reich of het enneagram model van Gurdjieff zijn mens modellen. Het doel van die modellen is het vereenvoudigen van de realiteit waarin mensen leven. Omdat het nu eenmaal makkelijker is om te praten over een persoon met een extraverte natuur, een masochistisch karakter of een gever, dan die persoon in zijn geheel te moeten beschrijven met alle voorbeelden die daarbij horen.
Modellen vereenvoudigen
Het gebruik van modellen is dus een vorm van vereenvoudiging van de werkelijkheid en een manier om tijd te besparen. Vandaar dat mensen in het dagelijkse taalgebruik ook andere begrippen gebruiken als ze elkaar beschrijven en niet alleen maar beschrijvingen van het gedrag van de mensen waar we het over hebben. We kennen er allemaal voorbeelden van:
“Wat is die man een pietje precies.”
“Wat is die vrouw toch een kletstante.”
“Eens een dief, altijd een dief.”
Zo zijn er nog veel meer:
“Dat is de bakker.”
“Hallo meneer de dokter.”
“Hij is advocaat, dat past goed bij hem.”
Of wat te denken van de begrippen:
“Hij is betrouwbaar.”
“Zij is lief.”
Het zijn allemaal modellen, want ze vereenvoudigen de werkelijkheid zoals zij is, ook al vinden wij vaak dat het niet meer zijn dan beschrijvingen van een persoon. Maar ja, wat is dan het verschil tussen een beschrijving en een model.
Zinvol
De vraag die echter opkomt bij veel modellen is:
“Hoe goed geven ze de werkelijkheid weer?”
Wat zoveel betekent als:
“Kloppen ze wel met wat je in de werkelijkheid zou zien.”
Een ander vraag is:
“Hoe zinvol zijn ze om de waargenomen werkelijkheid te beschrijven?”
Zo is het mensmodel achter de astrologie bijvoorbeeld zeer twijfelachtig. Zijn er echt vier hoofdtypen (aarde, lucht, vuur en water) mensen, die vervolgens weer onderverdeeld kunnen worden in twaalf maal twaalf subtypen gebaseerd op de plaats van de zon en de maan t.o.v. de sterren.
Ook bij de karakterstructuren van Reich kun je je afvragen of er sprake is van een compleet model. Want ontwikkelen mensen zich in hun jeugd alleen vanuit een defensieve houding ten opzichte van de wereld. Of is er ook nog zoiets als een creatieve kant aan de mens, die juist uitstijgt boven zijn angsten.
Tekortkomingen
Daar komt dan ook meteen de tekortkoming van veel modellen naar boven. Ze zijn afhankelijk van de waarnemer en de vragen die hij of zij stelt. Zo gaan de meeste modellen over mensen over de interactie tussen mensen. Het gaat niet over de mens als persoon, de mens als totaliteit, maar over de mens als interacterend sociaal wezen. De mens in zijn relatie tot andere mensen. Zulke modellen zijn niet bedoeld om inzicht te creëren in de mens als persoon, maar gericht op inzicht in de mens als sociaal wezen. Dat sociale wezen is echter maar een klein aspect van wat het menszijn omvat.
Je kunt je dan gaan afvragen of al die modellen wel zo zinvol zijn, als ze slechts een klein specifiek deel van het menszijn beschrijven. Als ze slechts een beschrijving zijn van de mens in relatie tot een ander mens. Want dat impliceert bijna, dat een mens geen mens is als hij niet in contact staat met andere mensen. Dat kan toch niet het doel zijn van al die mensmodellen, dat een mens net zo beperkt is en wordt gemaakt als het model dat hem beschrijft.
Extra
Links
Gemiddelden en standaard deviaties op LeerWiki